Câu chuyện về sự thay đổi ở Làng Hin
Ghi chép của Nguyễn Thị Hương - Cán bộ dự án nhóm công tác số 2 về Làng Hin
Theo chân chị Hà - Chủ tịch Hội phụ nữ xã Phấn Mễ, Phó ban quản lý Quỹ sáng kiến xã, tôi có mặt trong buổi họp dân lựa chọn ưu tiên tại xóm làng Hin.
Nhà văn hóa xóm Làng Hin
Hình ảnh nhà văn hóa xóm nằm chơ vơ, mục nát tưởng chừng như một căn nhà hoang giữa cánh đồng rộng lớn đã in đậm trong tâm trí tôi sau lần gặp mặt đầu tiên ấy. Tôi tự hỏi, không biết với 1 nhà văn hóa như thế này làm sao xóm có thể tổ chức các hoạt động chung của cộng đồng? Rồi những con đường đất nằm quanh co, có những đoạn đường dốc dựng đứng vươn lên trên các quả đồi... Có lẽ, đó mới chỉ là những khó khăn mà tôi có thể quan sát bằng mắt. Còn khi được trực tiếp nghe người dân trong xóm kể, tôi mới cảm nhận được hết những khó khăn mà họ đang gặp phải. Là một xóm đông dân cư, với 194 hộ dân, 11 hộ nghèo, gần 80% là người dân tộc thiểu số. Địa bàn xóm phân bố rộng, dân cư sống phân tán quanh các quả đồi. Hệ thống đường dân sinh trong xóm vì thế cũng rất phức tạp. Hơn 10km đường vẫn là những con đường đất, chưa một đoạn nào được đổ bê tông. Người dân chủ yếu làm nông nghiệp nhưng lại thiếu kiến thức khoa học kỹ thuật, thiếu giống cây trồng..v..v
Khó khăn là vậy, nhưng khi tôi hỏi "Khó khăn nhiều như vậy tại sao các bác vẫn chưa giải quyết", thì câu trả lời của hầu hết mọi người là "Chúng tôi còn nghèo, dân chúng tôi làm gì có kinh phí để làm" "Dự án về đầu tư để chúng tôi có thể làm cái nhà văn hóa mới, đổ con đường bê tông cho sạch đẹp". Trong những giọng nói và ánh mắt ấy tôi đã nhìn thấy niềm vui, sự hân hoan chờ đợi của họ. Với họ, dự án là cái gì to lớn lắm. Họ mong chờ có dự án hay chương trình nào đó về với xóm để có thể đầu tư kinh phí giúp họ làm cái này cái kia. Có lẽ, trong suy nghĩ của người dân thì vấn đề chính là nằm ở kinh phí. Và khi không có kinh phí hỗ trợ để làm, để giải quyết vấn đề thì họ vẫn đang tiếp tục sống chung với những khó khăn.
Vì quá mong chờ, nên khi nghe anh Đông - Trưởng Ban quản lý Quỹ sáng kiến xã chia sẻ về nguồn kinh phí hỗ trợ từ quỹ sáng kiến cho các xóm, họ có vẻ hơi thất vọng. Họ bắt đầu xôn xao, bắt đầu bàn tán, rằng "Hai ba mươi triệu thì có thể làm cái gì được", hay "Sao dự án đầu tư ít thế". Bàn tới bàn lui, thảo luận đi thảo luận lại, cuối cùng người dân đã nhất trí tham gia vào Quỹ sáng kiến. Người dân tiến hành chấm điểm lựa chọn ưu tiên, và chọn ra 1 vấn đề khó khăn để giải quyết, đó là đổ bê tông đoạn đường dốc khu gốc Đa.Đây là đoạn đường dốc, đi lại rất khó khăn, khó nhất trong các đoạn đường dân sinh trong xóm. Hằng năm cứ đến cuối năm, hưởng ứng phong trào ZT (phong trào lao động công ích hằng năm), họ cũng đổ đá, nhưng cứ qua một trận mưa thì đá lại trôi sạch.
Và, sau hơn 5 tháng - kể từ buổi họp dân đầu tiên ấy, khi TDA quỹ sáng kiến của họ đã hoàn thành, tôi lại một lần nữa có cơ hội đặt chân lên xóm. Vẫn những con người ấy, nhưng ánh mắt của họ đầy hân hoan, vui mừng phấn khởi. Họ chỉ cho tôi thấy con đường bê tông mà họ vừa làm. Với nguồn kinh phí hỗ trợ từ quỹ sáng kiến chỉ có 26.994.000đ, họ đã làm được 94m đường bê tông, rộng 3m, dày 18cm. Tổng kinh phí TDA: 41.973.800đ, trong đó người dân đóng góp bằng công và tiền mặt là 14.979.800đ (chiếm 35.6%). Họ còn so sánh: "Ông Dần xóm làng Trò nói làm 1km đường theo chương trình nông thôn mới mà hết khoảng gần 1 tỷ mà chúng tôi làm 94m, rộng cũng 3m, dày cũng 18 phân mà chỉ hết có hơn 41 triệu. Như vậy chẳng phải là rẻ hơn một nửa" - Hoàng Thị Thùy, Kế toán NCĐ.
Sở dĩ có sự khác biệt ấy là bởi vì:
"Làm gì là do nhân dân họp bàn ưu tiên, nhóm cộng đồng do dân bầu, những người được giao trách nhiệm thì rất có trách nhiệm... Người dân quản lý 100% số lượng tiền mình được nhận. Mình trực tiếp làm nên cảm thấy chất lượng đảm bảo hơn so với công trình dân không được bàn, được làm" - Hoàng Xuân Chí, Thành viên NCĐ."Bà con là người trực tiếp vừa nhận tiền, vừa trực tiếp thi công nên thực sự tin tưởng thực sự phấn khởi. Từ xe cát xe sỏi bà con đều thấy, nếu chưa đảm bảo bà con có ý kiến. Nếu để cho nhân dân làm như vậy thì nhân dân có thể tự làm được" - Nịnh Xuân Hợp - Thành viên NCĐ
"Khác nhiều chứ, công trình đó họ đầu tư 100% mình không được bàn, không được lựa chọn ưu tiên nên không thể thay đổi được. Dù cũng có tổ giám sát của cộng đồng, nhưng phát hiện ra cát không đảm bảo chất lượng cũng không biết nói với ai, cũng không thay đổi được gì. Còn ở đây người dân làm trực tiếp, giám sát chặt chẽ. Ô tô chở vật liệu đến mời người dân trực tiếp ra kiểm tra chất lượng, đo khối lượng" - Nịnh Quang Hợp, Thành viên NCĐ
Con đường Xóm Làng Hin sau khi hoàn thành
Niềm vui không chỉ dừng lại ở việc họ đã làm được 1 đoạn đường bê tông, giải quyết việc đi lại cho người dân, mà hơn thế, họ cho tôi biết, họ đang bắt tay vào xây dựng kế hoạch làm nhà văn hóa mới - điều mà họ ấp ủ bao lâu nay chưa thực hiện được. Có được niềm vui này chính là nhờ cách làm của dự án - cách làm đã giúp họ tạo được niềm tin, sự đoàn kết trong cộng đồng: "Tới đây xóm cũng đang định làm nhà văn hóa, nhưng khi được tham gia dự án này, sẽ không bị lúng túng nếu triển khai. Chúng tôi có thể tự tổ chức quản lý.
Nếu không tham gia vào cái dự án này thì chúng tôi không thể xây dựng cái kế hoạch ngân sách để gửi cho bà con trong xóm. Khi làm xong đường dự án hỗ trợ, chúng tôi áp dụng cách làm: cũng tổ chức họp dân, đưa ra tiêu chí bình bầu thành lập được 1 nhóm cộng đồng (6 người trong ban mặt trận, 4 người là quấn chúng nhân dân). Chính quần chúng nhân dân là người đi giám sát đi khảo giá, lập kế hoạch ngân sách chi tiết gửi cho từng hộ. Nếu có bản kế hoạch chi tiết thì bà con cảm thấy là thuyết phục hơn, họ biết được chi tiết mua bán, làm thế nào" - Hoàng Xuân Chí - Trưởng NCĐ
Lúc này, vẫn câu hỏi trước đây, tôi lại nhận được một câu trả lời hoàn toàn khác:
[Hỏi: Tại sao nhiều khó khăn như vậy mà trước nay mình không giải quyết?
Đáp: Vì không có nền tảng thúc đẩy. Dự án như cái bàn đạp cho xóm tôi.
Hỏi: Nhưng dự án cũng chỉ hỗ trợ cho các bác một phần kinh phí. Giống như trong công trình đường bê tông các bác vừa làm, người dân đóng góp công, tiền mặt tới 35%?
Đáp: Dự án hỗ trợ cho chúng tôi cách làm. Tại sao người ta tin tưởng là nhờ vào cách làm. Trước đây cái cách làm chưa được cụ thể hóa như thế này. Có dự án này mới có sự gắn kết tin tưởng, đoàn kết với nhau nhiều hơn. Nhân dân tin tưởng vào nhóm cộng đồng, tiền đi đúng mục đích. Dự án đúng là cái bàn đạp]
Như vậy, người dân đã nhận ra rằng, kinh phí là quan trọng, nhưng quan trọng hơn nữa là cách làm. Và khi đã có cách làm, người dân đã chủ động tìm cách khắc phục dần những khó khăn của mình. Không chỉ dừng lại ở kế hoạch làm nhà văn hóa, họ cũng đang ấp ủ những kế hoạch để giải quyết những khó khăn tiếp theo: "Kế hoạch tiếp theo của xóm là làm nhà văn hóa nhưng chắc chắn cũng phải làm đường nối tiếp các đoạn đã làm. Tất cả các nhánh đường chỉ duy nhất có nhánh vừa làm là được bê tông hóa." - Hoàng Xuân Chí, Trưởng NCĐ
Nhờ có cách làm của quản lý cộng đồng, người dân xóm Làng Hin đã tạo cho mình được niềm tin vào chính bản thân mình, vào cộng đồng mình: "Nếu làm công trình 200 triệu thì người dân chúng tôi cũng có thể quản lý được. Người dân tin tưởng. Những gì người dân tự làm tự hưởng thì họ rất hưởng ứng. Hơn nữa tất cả đều công khai minh bạch, trực quan lên, ai cũng có thể nắm được" - Hoàng Xuân Chí, Trưởng NCĐ.
Tạm biệt họ, tôi trở về văn phòng mang theo niềm vui - niềm vui của những người dân xóm Làng Hin. Với những gì họ đã và đang làm được bằng cách áp dụng quản lý cộng đồng, tôi tin rằng, những khó khăn trong cộng đồng xóm Làng Hin sẽ dần dần được giải quyết. Và chắc chắn, trong một tương lai không xa, nếu có dịp quay trở lại nơi này, tôi sẽ được chứng kiến một xóm làng Hin hoàn toàn khác - thay da đổi thịt.
Tháng 4-2014